Dünyanın farklı noktalarında olduğu üzere ülkemizde de genç insanların meslek seçimine birçok vakit aileler karar veriyor ve pek çok insan hayatı boyunca sevmediği bir mesleğe sahip olmak zorunda kalıyor. Bu durumu değiştirin ve şimdi hiçbir şey için geç olmayan bu periyotta kendi mesleğinizi belirleyin. Meslek seçerken nelere dikkat etmeli sorusuna uzmanların verdiği pek çok önemli yanıt var.
Meslek Seçimi Nedir?
Kişilik özelliklerini baz alan meslek seçimlerinde, dikkate alınan temel öge kişinin mesleğin gerekliliklerine yatkın olup olmadığıdır. Buna yönelik kişilik ve meslek seçim envarterleri de geliştirilmiştir. Bunlardan en bilineni ise kişi-iş ahengi teorisidir.Bu teoriye nazaran çalışanın muhtaçlık ve beklentileri ile işin niteliklerinin ve tarifinin birbiriyle örtüşmesi gerekir.
Buradaki muhtaçlık hem maddi hem de manevi bir niteliğe sahiptir. Sevdiğin işi yap tabiri üzere bir sonuca de kapı açar. Bununla birlikte burada da öz benlik algısı faal rol oynar. Yani hayalinizdeki meslek ve meslek planları her vakit size uygun olmayabilir. Birebir vakit öz benlik yanılmasını yüzünden kendi şahsî potansiyelinize uygun olmayan mesleklere de yönelebilme ihtimaliniz var. Bundan ötürü üniversite tercih devrinde evvel mesleklerin iş tariflerine ve gerekliliklerine bakmak, kendinizi bu işler üzerinden kıymetlendirmek de tercih edilebilir.
Yine kişilik testleri de meslek ve marifet bazlı soruları sorarak kişinin potansiyeli hakkında bir çıkarım sunar. Yalnız ruhsal temelli olmasına karşın bu testlerin geçerlilikleri ve güvenirliği konusunda genel bir görüş yoktur. Çoğunlukla bu testler, test tekrar güvenirliğini karşılayacak niteliklerini içermezler.
Meslek seçimi esasen meslek yolunun başlangıcını oluşturan birinci adımdır. Bilindiği üzere meslek kavramı, farklı meslekleri ve yetkinlikleri de içine alan epeyce geniş bir sözdür. Meslek seçimini yaparak da meslek yolunu açmış olursunuz. Yeniden hayat standartlarınız ve kendinize katmanız gereken yetkinlikler de yavaş yavaş belirlenmiş olur. Bundan dolayı meslek seçimi, daima bir telaş ve belirsizlik hissi getirir.
Meslek seçimini etkileyen esas etkenler ise şu haldedir:
Toplumsal Cinsiyet Kalıpları- Eşitsizliği,
Kırsal-Kent Sisteminin Beklentileri,
Hedef yahut Hedefsizlik,
Bölge ve Ülke Gelişmeleri
Sektörlerin Beklentisi,
Teknolojik Gelişmeler- Dönüşümler.
Bu ögelerden kimileri, kırsal bölümün getirdikleri olsa da kent sisteminde de hâlâ geçerliliğe sahip kalıp meslek ve iş tarifleri vardır. Hakikat meslek seçiminde dikkat edilmesi gereken öge ise karar verme kademesinin sağlıklı bir süreçte gerçekleşmesi ve gerçek meslek seçme kriterlerinin farkında varılmasıdır.
Doğru Meslek Nasıl Seçilir?
Doğru meslek seçimi kelam konusu olduğunda akla birinci gelen şeylerden biri sabah işe gitmekten duyulan memnunluk yahut mutsuzluktur. Aslında bu kriter, ülkü koşullarda en değerli seçim ögesi olarak öne çıkar. Bununla birlikte ülkemizde doğru meslek seçimi yerine günü kurtarıcı mesleklerin öne çıktığı görülür. Yeniden de biz içeriğimizde hakikat meslek seçiminde hangi kriterlerin öne çıkması gerektiğini irdeleyeceğiz. Haydi başlayalım.
Yakın ve Dış Etrafın Tekliflerini Öncelemeyin
Tercih devrinin en kusurlu yaklaşımlarından biri de meslekler hakkında konuşan herkese kulak vermektir. Tavsiye ve teklifler, sizin hayatınızı tasarlamayı içerdiğinde, orada bir durmak ve uzun uzun düşünmek gerekir. Dış gözler, hiçbir vakit sizi sizden daha düzgün tanıyarak ele alamaz. İçsel bir müşahede her vakit daha tahlil odaklı yaklaşımları ortaya koyar. Bundan ötürü meslek ve kariyer seçimi yolunda, öncelikle kendi sesinize kulak verin.
Bu demek değildir ki büsbütün dış dünyayı gerinizde bırakın. Ölçülü bir kıymetlendirme sonrası net kararı sizin öncelikleriniz belirlemesine müsaade verin. Geniş bakış açısına sahip ve hedeflediğiniz meslekler hakkında müşahedelere sahip bireylerden görüş almaya da devam edebilirsiniz. Özcesi yürüdüğünüz yolu siz döşeyeceğiniz için bu yol, daha evvel yürümüş olanların yoluna benzemeyecektir.
Kariyerinizi Tasarlayabileceğiniz Bir Yol Belirleyin
Ülkemizde şimdi yerleşmeyen bir kavram olarak meslek tasarımı, memnuniyet içeren bir mesleğin nasıl tasarlanabileceği söz eder. Meslek tasarımı sırf meslek seçimini de içermez. Mesleğin başı kadar ortasını da kapsar. Meslek tasarımı, belirli sorular eşliğinde hangi meslekte kendimi ortaya çıkarabilirim sorunsalını ele alır.
Kariyerin planlanmasını da içeren meslek tasarımı, sizin için ülkü meslek şartlarının ve mesleklerinin neler olabileceğini görebilmenizi sağlar. Bununla bir arada meslek tasarımı, hangi şartları tercih etmek istemediğinizi ve nelerden kaçma eğiliminde olduğunuzu da ortaya çıkarır. Meslek dizaynının uygulanmasına önayak olan SWOT ve SMART tahlilleri de kendi yetkinlik ve maksatlarını görmeniz açısından faydalı olacaktır.
Neler Yaparken Memnun Hissettiğinizi Keşfedin
Meslek seçerken dikkat etmeniz gereken bu birinci maddeyi büsbütün içinde bulunduğunuz toplumsal ve ekonomik şartlardan bağımsız olarak değerlendirmeniz gerekiyor. Zira neleri yaparken memnun olduğunuz büsbütün size özel bir durumdur. O denli ki bazen en yakınınızdaki insanlara bile saçma gelen şeyleri yapmak, sizin hayatınızdaki en keyifli anlar olabilir.
Sizi nelerin memnun edeceğini keşfederken biraz hayallere dalmanız gerekiyor. Bırakın tüm hisleriniz aksın. Tahminen daha evvel hiç deneyimlediğiniz şeyleri yaparken inanılmaz keyif alacaksınız. Bu nedenle kendinize sonlar çizmeyin ve büyük düşünmeye çalışın. Elbette bunu yapmak için size ilham veren mevzuları ve şahısları güzelce araştırabilirsiniz.
Hayallere dalıp da sizi nelerin memnun ettiğini keşfettikten sonra bunların gerçek hayattaki karşılıklarını bulun. Tahminen yapmaktan keyif aldığınız şeyin tam olarak bir meslek karşılığı yoktur lakin içinde sevdiğiniz şeyleri yapabileceğiniz fırsatlar barındıran meslekler vardır. Yani birinci adım olarak hayaller ve gerçekliği eşleştirmeye çalışmalısınız.
Kendi Ferdî Potansiyelinizi Gözlemleyin
Motivasyon, muvaffakiyet ve gelişim birden fazla defa şahsî potansiyel ile ilgilidir. Meslek dizaynının da temelinde yer alan kendinin farkında olma, 17-18 yaşındaki çocuklara ağır gelen bir kavramdır. Bununla birlikte ferdî potansiyel; kimi yatkınlıklar, marifetler ve istekler ile kendini gösterir. Ferdî potansiyeli belirleyen ölçütleri kullanarak meslek seçimi yanında, meslek seçimi ve değişimi yoluna da karar verebilirsiniz.
Yapmanız gereken temel şey, kendinizi ve içsel süreçlerinizi gözlemlemektir. Hangi derslerde daha başarılı olduğunuzdan fazla, hangi alanlarda kendinizi öne çıkarabileceğiniz düşünmeniz de bir ölçüttür. Yalnız yazının başında da bahsettiğimiz üzere iç benlik yanılsaması denilen şeyi yaşamadan kendinizi değerlendirmeniz gerekir. Yani içsel benlik algısı ile idealleştirilen benliği karıştırmamanız lazımdır. Bu ayrımı bilerek kendinizi değerlendirmeniz, en hakikat meslek seçim kriterlerinden biri olacaktır.
Gerekli Eğitim Koşullarını Araştırın
Meslek seçimi sırasında dikkat etmeniz gereken değerli noktalardan bir tanesi de o meslek için gerekli eğitim şartlarıdır. Eğitim değerlidir ve birden fazla vakit işinizde usta olsanız bile patronlar kâfi eğitimlerin tamamlandığını görmedikleri vakit sizi eleyeceklerdir. Yani olaya biraz daha ayrıntılı yaklaşmanız gerekiyor.
Pek çok meslek için üniversite eğitimi olmazsa olmaz bir şarttır. Kimi meslekler için ise üniversite yetmez bile. Üstüne lisan eğitimi almanız, farklı yazılım ve gibisi mevzularda eğitimler almanız, konferanslara katılmanız, staj yapmanız gerekir. Tüm bunları kabul ederek bir yola girseniz bile her bir eğitim sürecinin maalesef epeyce kıymetli olduğunu da göz önünde bulundurmanız gerekiyor.
Geleceğe Taşınan İş Alanlarını Araştırın
Geleceğe taşınan meslek tarifi, şu anda geçerliliği olan ve gelecekte de gelişmeye açık olan meslekleri içerir. Yeni kuşak iş alanları ve dijital kullanımları içeren meslekler, gelecekte de karşımıza çıkacak. Bundan ötürü meslek ve meslek rotasını kesinlikle dijitalleşme ve bilgisayar kullanımı içeren mesleklere çevirmek gerekir. Klâsik meslekler olarak görebileceğimiz doktorluk, öğretmenlik, avukatlık ve güvenlik üniteleri üzere meslekler elbette hayatın bir kesimi olmaya devam edecekler. Fakat, herkesin bu meslekleri yerine getirmek üzere bir ideali yahut isteği olmayabilir. Bu durumda ise kendinizi ve mesleğinizi geleceğe taşıyabilecek iş alanlarına yönelmekte yarar var.
Elbette bu alanları her âlâ formda öğrenmek için de önemli bir araştırma isteğine muhtaçlık vardır. Tanımadığınız ve anlamadığınız meslekleri sadece dijital dönüşümün bir kesimi olmak için tercih etmemelisiniz. Meslekleri tanırken ve araştırırken yukarıda sıraladığımız meslek seçimi ölçütlerini de kullanabilirsiniz. Ayrıyeten günümüzün iş dünyası, esnek kariyer seçimleri açısından da uygun bir ortam sunuyor. Yani birbiri ile benzeri yetkinliklere sahip mesleklere geçiş, günümüzde daha kolay bir biçimde gerçekleşebiliyor.